VIJFDE STAP: We bekenden tegenover God, onszelf en een ander mens de precieze aard van onze ondermijnende patronen
Wat stap 5 zo krachtig maakt is dat het letterlijk een stap is. Je stapt naar iemand toe en neemt diegene in vertrouwen over wat er bij je speelt rond angst en depressie. Velen die dat gedaan hebben ervaren een helend effect. Ze voelen zich minder alleen. Ze hebben minder last van schaamte. En ervaren vaak iets nog veel diepers. In het Big Book van de AA zeggen ze het zo: Veel AA’ers, vroeger agnost of atheïst, vertellen ons dat zij in deze fase van de Vijfde Stap werkelijk de nabijheid van God voelden. En zelfs zij die al gelovig waren, worden zich meer dan ooit bewust van Gods aanwezigheid.
Een kenmerk van angst en depressie is isolatie. Het is al heel wat als je zelf naar je ego kunt kijken. Maar de volgende stap is om wat daar speelt te ‘bekennen’ aan een ander en een medemens er zo deelgenoot van te maken. Velen van ons hebben dit nog nooit gedaan. Zelfs onze meest intieme partner weet vaak helemaal niet wat zich in ons binnenste afspeelt. Daar hebben we goede redenen voor. We willen de ander niet belasten. We schamen ons ervoor. We hebben er gewoon geen zin in. Het is moeilijk om het in woorden uit te drukken. Allemaal heel begrijpelijk, maar het effect is: afstand. We blijven er in ons eentje mee rondlopen. In deze stap doorbreken we dat patroon.
RONDLEIDING
Hoe pak je het aan? Velen van ons begonnen met schrijven. Ze zijn op een bankje voor het huis gaan zitten, gaven zichzelf een rondleiding door het huis van hun ego en schreven op wat ze zagen.
Ze waren zo eerlijk als waar ze op dat moment toe in staat waren. Het hielp hen om op een ontspannen manier de gebieden langs te gaan waar angst en depressie speelt. Ze stonden bijvoorbeeld stil bij hun Nachtrust en schreven eerlijk op wat ze allemaal dachten en voelden als ze lagen te woelen in bed. Ze hadden de moed om de kamer Zelfdoding binnen te stappen en op te schrijven of hen dat wel eens bezighield. Ze betraden de kamer Geheimen. Het ego houdt van geheimen. Daarmee kan het z’n onechte ik overeind houden. Zolang niemand weet dat je bent vreemdgegaan, kan je het imago van ‘trouwe echtgenoot’ hooghouden Maar als je beseft dat dat beeld alleen maar een ego-construct is, kan je het geheim net zo goed opbiechten, en zo het licht aandoen in de donkere kelder.
Nog een kamer waar mensen over schreven: Passiviteit. Wat ben ik door m’n buiten van angst en depressie niet aangegaan, welke verantwoordelijkheden heb ik laten liggen? In vriendschappen, in intieme relaties, in je rol als vader of moeder. Ze gingen verder: Verslavingen. Uiteraard hebben we allemaal manieren om je pijn te verdoven, hoe zien die er bij jou uit? Ze schreven over zelf Zelfafwijzing. Welke eigenschappen van mezelf ben ik liever kwijt dan rijk? Waar heb ik een hekel aan? Waar schaam ik me over? Ze deden een boekje open over angst. Als ik me bang voel, waar ben ik dan precies bang voor? Ze onderzochten zichzelf over Boosheid en Wrok. Over welke relaties of situaties in m’n leven voel ik direct boosheid in me opkomen? Ze schreven over het Verleden en wat ze hebben gedaan of nagelaten wat hen maar blijft achtervolgen. Ze keken naar de Toekomst en welk rampscenario hen zo regelmatig bij de strot kan grijpen? En ze vergaten de Dood niet en schreven eerlijk op welke gedachten ze daarbij hebben en hoe ze zich daarbij voelen.
STOEIPARTIJ
De sleutel is eerlijkheid. Deze stap is één grote stoeipartij met je ego. Dat voelt zich enorm bedreigd door deze stap. Het zal net doen of de sleutels van de voordeur kwijt zijn. Of bij bepaalde kamers zeggen – ‘kom liever een keer terug als het wat meer opgeruimd is’. Want zodra de deuren opengaan, de gordijnen worden weggeschoven en de kelders ontsloten – stroomt er licht en zuurstof naar binnen en weet het ego: ik ben m’n macht kwijt. Daarom zal het ego zeggen: sla deze stap toch over. Wat een gedoe. Het kan toch ook wel zonder. Daarom is het zaak op het bankje te blijven zitten. In de zon. In Gods aanwezigheid. Zodat je helder houdt wat het huis is: je vorm, je gedachten, je gevoel, je reputatie, het verhaal wat je bij je leven bedacht hebt – maar niet wie je werkelijk bent.
Wees helder wie de rondleiding geeft. Dat is je ware ik. Je aanwezige ik. Niet je kleine ik. Die gaat dat wel proberen. Hoe herken je dat je ware ik bezig is? Die heeft er geen moeite mee. Die vindt het eigenlijk wel leuk om te doen. Die heeft geen last van schaamte. Waarom zou je je schamen voor iets dat je niet bent? Zodra je weerstand voelt, wees alert dat je ego probeert het stuur van de rondleiding over te nemen.
Blijf oplettend tijdens je eigen rondleiding: blijf kaarsjes aansteken, bloemetjes neerzetten en gordijnen wegschuiven. Je huis is niet pas oké als je het opgeruimd of opgeknapt hebt – het huis is oké als je het kan aanvaarden zoals het nu is. Het ego kan dat niet, maar jij wel. Weersta de neiging tot volledigheid. Te lange rondleidingen zijn alleen maar vermoeiend. Vertrouw erop dat voor deze eerste keer de dingen die nu belangrijk zijn zich wel aandienen.
PATROONDOOBRAAK
De volgens stap is om dit te delen met iemand die je vertrouwt. Waarom is dit zo belangrijk? Omdat je hier een diep patroon in jezelf doorbreekt: leven in afscheiding. Terwijl de waarheid is dat je ten diepste één bent met God en je medemens. Op basis daarvan kan je alles delen. Niet omdat je dan één wordt, maar om te ervaren dat je het al die tijd al bent. De ander aan wie je het vertelt heeft zijn of haar eigen huis. Weet wat het is om daar opgesloten in te zitten. En heeft ook de weg ontdekt naar buiten. Daarin zijn we één. In wie we ten diepste zijn én in onze oermenselijke neiging omdat iedere keer weer te vergeten en druk aan ons egohuis te gaan timmeren.
Bij iemand aankloppen kan zwak voelen. Het tegendeel is waar. Kwetsbaarheid is een teken van innerlijke kracht. Niet de kracht van het ego. Maar de kracht van je ware ik die volledig in staat is zich werkelijk te openen naar zichzelf, naar God en naar de medemens, en die kracht daadwerkelijk uitleeft.
In het Big Book van de AA lezen we de volgende aanwijzingen voor de rest van het proces:
Ons volgende probleem zal zijn iemand te vinden bij wie we ons hart uit kunnen storten. Hierbij moeten we goed opletten en er aan denken dat voorzichtigheid een deugd is die zeer belangrijk is. Misschien moeten we deze persoon dingen over onszelf vertellen die niemand anders mag weten. We zullen met iemand willen praten die ervaring heeft en die ernstige moeilijkheden te boven is gekomen. Moeilijkheden zoals de onze. Deze persoon kan onze sponsor zijn, maar dat is niet noodzakelijk. Als je een groot vertrouwen in hem of haar hebt gekregen en zijn aard en problemen lijken veel op die van jou, dan is dat een goede keuze. Bovendien heeft je sponsor het voordeel een deel van je verhaal te kennen.
Misschien is je verstandhouding met hem echter zodanig, dat je maar een stukje van je verhaal aan hem of haar kwijt wilt. Als dat zo is doe je dat in elk geval, want je moet zo spoedig mogelijk een begin maken. Je kunt ook echter iemand anders uitkiezen voor het blootleggen van diepere lagen. Dat kan ook iemand zijn van buiten AA, bijvoorbeeld een geestelijke raadsman of een arts.
De echte maatstaf hiervoor is je eigen bereidheid om open en vol vertrouwen te zijn tegenover degene die je deelgenoot maakt van je zelfonderzoek. Zelfs al heb je zo iemand gevonden, dan nog is er veel vastberadenheid voor nodig hem of haar te benaderen. Niemand kan beweren dat het AA-programma geen wilskracht vergt. Dit is het moment waarop je alle wilskracht nodig zult hebben. Er is echter een kans dat je aangenaam verrast zult worden. Als je degene die je hiervoor uitkiest precies uitlegt waar het om gaat, zal hij begrijpen wat een steun dit voor jou kan betekenen en zal het gesprek gemakkelijker en levendiger worden. Al gauw zal je gesprekspartner ook iets over zichzelf vertellen, waardoor je je meer op je gemak gaat voelen. Als je niets achterhoudt zal dit gesprek je van minuut tot minuut meer opluchten. De jarenlang opgekropte emoties komen los en verdwijnen als bij toverslag wanneer je ze hebt geuit. Terwijl de pijn vermindert, komt er een genezende kalmte voor in de plaats. En als rust en nederigheid zo samenvallen, kan je iets groots overkomen.