ZESDE STAP: We leerden met Gods hulp op een gezonde manier omgaan met de pijn van het leven
We leven in een tijd waarin we geloven dat gelukkig zijn het doel van het leven is. Je happy voelen is de norm, en als je dat even niet bent is dat een onwelkome verstoring die zo snel mogelijk ‘opgelost’ moet worden. Velen van ons zijn in gaan zien dat voortdurend gelukkig zijn een verkeerde verwachting is die angst en depressie in de hand kunnen werken. De realiteit is dat het leven niet makkelijk is. Banden gaan lek. Plannen mislukken. Mensen worden ziek en gaan dood. De planeet zucht en kraakt. Het leven is niet maakbaar en pijn hoort erbij. In stap zes en zeven zijn we bezig met de vraag: hoe gaan we zo om met de ‘pijn van het leven’ dat we vrij blijven van angst en depressie?
Waarom is dit zo belangrijk? Omdat velen van ons ontdekten dat ze – zonder dat ze het door hadden – op een manier met pijn omgingen die meer pijn veroorzaakte. Hurt people hurt people, wordt wel eens gezegd. En dat geldt voor ons ook. Angst en depressie zijn uitingen van diepe innerlijke pijn. Onbewust reageren we vaak op die pijn door meer pijn te genereren. We zinken weg in schaamte en zelfverwijt. We duwen mensen om ons heen weg. We verwijten God dat Hij ons niet helpt. We verdoven de pijn met middelen die ons lichaam beschadigen. Om uiteindelijk te menen van de pijn af te kunnen komen door de ultieme daad van geweld tegen onszelf te gebruiken: zelfdoding.
PIJN EN LIJDEN
Wat voor velen van ons een doorbraak betekende was toen we het verschil begonnen te begrijpen tussen pijn en lijden. Pijn zit aan de buitenkant, lijden aan de binnenkant. Als je met een hamer op je duim slaat doet dat pijn. Als vervolgens de gedachte in je opkomt ‘zie je wel, ik ben een waardeloze kluns’ dan slaat de pijn naar binnen. Niet alleen je duim doet pijn, maar je hele zelf doet pijn. Die pijn kan je ook lijden noemen. Als dat lijden zich in ons ophoopt komen we op een gegeven moment in een toestand van angst en depressie terecht.
Leven op aarde doet geregeld pijn. Dat is de realiteit en ieder mens krijgt ermee te maken. Maar de mate waarin we aan die pijn lijden door onze gedachten en de gevoelens die die gedachten in ons losmaken, daar hebben we invloed op. Toen we dat ontdekten kregen velen van ons nieuwe hoop: we kunnen leren om op een gezonde manier met pijn om te gaan en daarmee te stoppen met het voeden van onze angst en depressie met meer lijden.
RODE KNOPPEN
We begonnen de patronen in onszelf te ontdekken waarmee we pijn omzetten in lijden. We begonnen in te zien dat een voorval in de buitenwereld (lekke band, ontslag, stukgelopen relatie) in onze binnenwereld in korte tijd een kluwen aan gedachten en emoties los kan maken. Die kluwen kan zo sterk zijn dat het lijkt alsof het ons overneemt, alsof het de baas wordt. We leerden onze triggers kennen, onze rode knoppen. Ieder mens heeft ze. Ieder mens heeft bepaalde gevoelige plekken waar, als erop gedrukt wordt, ‘de boel ontploft’. Onze reactie op de prikkel is buiten proportie. De energie die het in ons losmaakt staat in geen verhouding tot de feitelijke aanleiding in de buitenwereld.
Hoe kan het nu dat iets simpels als bijvoorbeeld een buurman die ons niet groet, ons zo kan raken? Dat komt omdat het iets in onsraakt. Wat is dat iets? Ieder mens draagt iets met zich mee wat je een pijnreservoir zou kunnen noemen. In dat reservoir verzamelen we gedurende ons leven onbewust de pijn die we wel hebben ervaren maar niet, of niet volledig verwerkt. Op het moment dat we iets meemaken wat ons herinnert aan die oude pijn, wordt die pijn ‘getriggerd’. De pijn wordt wakker en we voelen een minuut, een dag of een paar weken alle pijn die we opgeslagen hebben. Je voelt dan niet alleen de pijn van het feitelijke moment, maar ook alle pijn die eraan vastzit. Dan beginnen we aan de pijn te lijden. Op dat moment komt er zoveel pijn los, dat ons systeem daar niet mee weet om te gaan. En dus zoekt het gehaast naar een manier om het pijngevoel te verminderen. Gek genoeg doen we dat vaak door meer pijn te veroorzaken. We schelden onszelf vanbinnen verrot. We trappen fysiek, verbaal of emotioneel van ons af. We vluchten in alcohol. We trekken de gordijnen dicht en de dekens over ons hoofd. We zoeken iemand om eens even lekker mee te roddelen. En voegen daarmee meer pijn toe de wereld, de mensen die ons lief zijn en onszelf.
In stap 6 doorbreek je dit patroon en kies je ervoor om op een gezonde en volwassen manier met pijn om te gaan. Tot nu toe heeft je pijnlichaam vaak als een verwaarloosd kind z’n gang kunnen gaan. Het kon op gezette tijden de boel overnemen en nog meer pijn creëren. In deze stap leer je om dat mechanisme in jezelf te ontwaren en er anders op te reageren. Sterker nog: door er niet op te reageren, maar er bewust een antwoord op te geven vanuit liefde en vrijheid.
Hoe doe je dit? Allereerst is het zaak te leren herkennen wanneer je pijnreservoir opspeelt. Dat doe je door alert te leren opmerken wanneer een sterke gedachtestroom op gang komt (‘niemand respecteert en waardeert me’, ‘het leven stelt je altijd teleur’, ‘ik verdien geen liefde’) en de bijbehorende pijn te voelen waarmee je lichaam op die gedachten reageert (schaamte, eenzaamheid, boosheid). Vervolgens stel je vast: ah, kijk, daar is dat oude gevoel wat ik al zo vaak in m’n leven gevoeld heb. Ik begin nu pijn om te zetten in lijden. Op het moment dat je dit beseft, stopt het proces vanzelf.
SLAPEN IN DE STORM
Vervolgens kies je ervoor om niet voor de pijn te vluchten in de vorm van oplossingen of verdoving, maar om voor een moment bij de pijn in de buurt te blijven. Hoe doe je dat? Door dat vervelende gevoel te voelen en zo te erkennen dat het er is. Dat is natuurlijk in eerste instantie helemaal niet fijn om te doen. Maar als je het gevoel voelt en ondertussen rustig doorademt, merk je dat er na een poosje vaak een bijzondere rust in je opkomt. Wat is die rust? Het is dezelfde rust die Jezus in zich droeg waardoor hij ontspannen bleef slapen in de boot terwijl zijn leerlingen in paniek raakten door de storm. Het is dezelfde kalmte waardoor hij zich niet verzette toen de mensen hem aan het kruis sloegen. Jezus bezat een macht die hem in staat stelde om aanwezig te blijven bij iedere macht die hem belaagde. Beter gezegd: hij bezat die macht niet, hij was het – de weg, de waarheid en het leven. Het is ons gegeven precies zoals hem te zijn en kalm en aanwezig te zijn, in welke storm dan ook.
Hoe vind je die kalmte in jezelf? Door te ontdekken dat jij, net als ieder mens, volledig in staat bent om je lot te dragen, dat wil zeggen: volwassen om te gaan met wat het leven jou heeft toebedeeld: je afkomst, je lichaam, je talenten, maar ook je verwondingen. Een deel van die verwondingen heb je misschien later zelf aan je leven toegevoegd, maar voor het grootste deel heb je er niet voor gekozen omdat ze zijn ontstaan in de meest vormende periode van je leven – je kindertijd. Sommigen van ons kunnen specifieke momenten of situaties terughalen die in ons een diepe overtuiging deden ontstaan niet geliefd te zijn, niet goed genoeg te zijn of er alleen voor te staan. Anderen zeggen: volgens mij was er niks geks aan de hand vroeger, en toch draag ik onmiskenbaar m’n hele leven al zo’n pijnreservoir mee.
TOCH IS ALLES ANDERS
Het doet er niet toe. Wat ertoe doet is het nuchtere besef dat de pijnkluwen in jouw leven een realiteit is. Het is er. Je hebt er niet voor gekozen, maar wel mee te leven. Het kan in de toekomst, mede met behulp van deze 12 stappen, verzachten, of wegsmelten, maar op dit moment is het aanwezig en heb je er mee om te gaan. Sommigen van ons beseften dat ze hierin extra hulp nodig hadden. Ze vroegen bekenden of mensen in de groep naar therapeuten met wie ze goede ervaringen hadden en gingen moedig met zichzelf aan de slag.
Op dit punt aangekomen is er ogenschijnlijk niets verandert in je leven. De band is nog steeds lek. De ontslagbrief ligt nog altijd op tafel. De relatie ligt nog in evenveel stukken op de klippen. En toch is alles anders. Je voelt je – midden in de storm – wonderlijk wakker, heel en verbonden met het leven, God en de mensen om zich heen. De pijn is niet ontkend of weggestopt, maar gezien en gehoord en daarmee wat verder genezen en geslonken. Je bent te feliciteren, de pijn heeft z’n doel bereikt, namelijk dat de liefde z’n genezende werk kon gaan doen.